Ik was 18 toen ik voor het eerst een e-mailadres kreeg. Op internet was nog niet zo heel veel te vinden. Om iets te weten te komen, moest je in de boekenkast van je ouders neuzen of naar de bibliotheek. In de auto lag nog een wegenkaart. Om een telefoonnummer op te zoeken, keek je in een telefoonboek. Twee jaar geleden maakte ik een Facebook account aan. Ik was toen 33. Nog geen halfjaar geleden installeerde ik Whatsapp en kon ik internet via mijn mobiele telefoon ontvangen. Er is in mijn leven dus best een relatief lange tijd geweest dat ik niet de beschikking had over deze digitale mogelijkheden. Voor de jeugd die nu opgroeit, is dat bijna onvoorstelbaar. Als je er vanaf het begin mee opgroeit, weet je niet anders.
Sinds een kleine twintig jaar geleden is onze leefwereld gedigitaliseerd. En dat is best een hele omwenteling. Het heeft grote gevolgen. Voor ouders is het niet zo gemakkelijk om daar goed mee om te gaan. Want hun kinderen leven in een wereld die er op die manier nog niet was toen ze zelf opgroeiden. Toch zullen we, als we hart hebben voor onze jongeren, ons willen verdiepen in hun leefwereld. Ook voor jullie zelf is het belangrijk om te weten in wat voor wereld je opgroeit. Juist om op te groeien tot levende christenen. In dit artikel wil ik achtereenvolgens drie dingen bespreken: 1) weten 2) kennen 3) ermee omgaan.
WETEN
De wereld
Het is goed om allereerst vast te stellen dat de wereld van tegenwoordig niet wezenlijk anders is dan de wereld van vroeger. Met de wereld bedoelen we de wereld die door God geschapen is, maar die door de zonde van de mens bedorven is geraakt. De Bijbel roept ons op om onszelf onbesmet van deze wereld te bewaren (Jak. 1:27) en om haar niet lief te hebben (Jak. 4:4).
De wereld heeft als eigenschap dat de mens in het middelpunt staat en dat het gezag van God niet wordt erkend. Daarom is ze erop uit om de geboden van de Here te verwerpen. Als jijzelf in het middelpunt staat, wordt God een product van je eigen gedachten en verlangens. Zo ontstaat afgoderij, wat in wezen betekent dat je jezelf dient.
Meteen al bij de eerste zonde zien we dat de mens als God wil zijn (Gen. 3:5). Eén van de eerste gevolgen daarvan is dat de goede gave van de seksualiteit kapot is gemaakt (Gen. 3:7). In de daarop volgende geschiedenis zien we die twee dan ook voortdurend samengaan: afgoderij en hoererij (Num. 25:1-2; Opb. 2:14,20). Het kenmerkte het leven van de Kanaänitische volken, van de Grieks-Romeinse wereld in de tijd van het Nieuwe Testament en de tijd daarna. Het kenmerkt vandaag nog steeds de wereld. We zien het terug in het individualisme en de seksuele moraal van onze eigen tijd.
Individualisme
Hoewel de wereld van vandaag niet wezenlijk anders is dan de wereld van vroeger, moeten we misschien wel zeggen dat de geest van het individualisme is versterkt. De postmoderne tijdgeest gaat veel nadrukkelijker dan vroegere eeuwen uit van de individuele mens als middelpunt van de wereld. Wat bij Adam en Eva begon, werd aangejaagd door het humanisme, dat op haar beurt weer teruggreep op de oude Grieken. De mens is van zichzelf goed. Een betere wereld begint dus bij jezelf. Sinds de Verlichting begint alles bij het menselijke verstand. Er wordt een definitieve scheiding gemaakt tussen je eigen subjectieve wereld en alles wat buiten jezelf ligt. Via Romantiek en existentialisme komen we dan uit in onze tijd. We gaan nu niet meer zozeer uit van wie we zijn, maar hoe we onszelf ervaren. In het ouderwetse individualisme leefde ieder individu nog in dezelfde wereld. Maar tegenwoordig leeft ieder individu in zijn eigen wereld. Iedereen heeft dan ook zijn eigen waarheid, die voor een ander per definitie niet dezelfde waarheid kan zijn.
Seksuele moraal
De jaren zestig van de vorige eeuw staan wel bekend vanwege de seksuele revolutie. Aangejaagd door populaire muziek, waarvan de bekendste bands de Beatles en de Rolling Stones waren, werden de mensen aangezet tot een vrije seksuele moraal. Deze ‘rolling stones’ hebben heel wat bijbelse normen en waarden omver weten te rollen. Maar als we goed kijken naar de seksuele moraal van onze tijd, lijken de liedjes van toen tamelijk onschuldige opwellingen van een stelletje kwajongens.
Second Love, Gay Pride, onbeperkte toegang tot porno via je mobieltje, het was toen nog ondenkbaar. Maar dat zijn slechts de uitwassen. Minstens zo gevaarlijk is de onderliggende visie op de seksualiteit. Het is normaal geworden om de relatie tussen man en vrouw te degraderen tot het puur lichamelijke. En daarmee het lichaam van een ander eigenlijk te zien als een lustobject. Seks beperken tot je eigen huwelijk heeft een uitgesproken stoffig imago gekregen. Jongens en meisjes worden seksueel actief genoemd. Een uitdrukking die afkomstig is uit het dierenrijk. Zover reikt de invloed van het evolutiedenken. Het gevolg is dat al die jongens en meisjes niet meer in staat zijn om een hechte langdurende emotionele verbinding met één persoon aan te gaan. Onderzoeken wijzen uit dat er op dit punt nauwelijks verschil is tussen ongelovige en ‘gelovige’ jongeren.
Digitale tools
Toen de boekdrukkunst werd uitgevonden, werden niet alleen de geschriften van Luther in groten getale verspreid, maar ook de werken van de humanisten konden profiteren van deze nieuwe uitvinding. In de vorige eeuw kwamen radio en televisie. Met name die laatste werd door velen gezien als de wereld in huis. Het lijkt me duidelijk dat die discussie volkomen achterhaald is. Maar het lijkt me evenzeer duidelijk dat de ernst van die discussie exponentieel is toegenomen. De wereld komt via de smartphone niet alleen in huis, maar in het centrum van het persoonlijke leven. We staan voortdurend bloot aan de geest van het individualisme en de tegenwoordige seksuele moraal. Maar er is meer. Ook de manier waarop onze digitale tools werken, versterken deze manier van denken.
Sociale netwerken
De sociale media fungeren als netwerken. In een netwerk sta je per definitie in het centrum. Al je vrienden staan zelf weer in het centrum van hun netwerk. Het sluit naadloos aan bij het (onbewuste) uitgangspunt dat ieder mens in het centrum van zijn eigen wereld staat. Ieders netwerk ziet er ook weer anders uit. Het beeld van een groep vrienden bij elkaar, ieder gefocust op zijn eigen smartphone, zonder met elkaar te praten, past precies in dit plaatje. De manier waarop de Bijbel spreekt over een volk, een gemeente, waarin God in het centrum staat en waar een echte onderlinge gemeenschapsband heerst, staat daar haaks op.
Wie een account heeft op Facebook kan daar allerlei informatie over zichzelf kwijt. Uiteraard een mooie foto van jezelf. Foto’s en berichtjes van belevenissen, enzovoort. De meeste profielen zien er mooi uit. Er zijn weinig mensen die een lelijke foto van zichzelf plaatsen. Ook de berichten van belevenissen geven over het algemeen het beeld van een prettig leven. Dat is op zichzelf niet verkeerd. Maar er is wel een schaduwzijde. Het doet gemakkelijk iets met je beeld van de werkelijkheid. Op Facebook ben je nooit echt jezelf. Je zet een bepaald beeld van jezelf neer. Ook de vrienden op Facebook zijn voor het grootste deel geen echte vrienden. De wereld van Facebook is niet de werkelijke wereld. Zo stimuleert Facebook het uitgangspunt dat ieder individu in zijn eigen wereld leeft. En ook dat je jezelf anders en beter kunt voordoen dan je in werkelijkheid bent. Maar hoe zou de Here je zien? Hij ziet je, zoals je echt bent. Hij hoeft je niet te leren kennen door een Facebook profiel. En tegelijkertijd is het zo dat Hij écht met je om wil gaan. Het wordt er door Facebook niet gemakkelijker op om dat te beseffen.
Twitter is een medium waarbij je in maximaal 140 tekens een boodschap kunt versturen. Het moet dus kort en krachtig. Die boodschap kun je met één muisklik wereldkundig maken. Het is niet voor niets dat er op Twitter veel ondoordachte en ongenuanceerde meningen geuit worden. Twitter is een veelgebruikte medium. Wie het veel gebruikt, raakt eraan gewend om zijn mening te vormen door korte en ongenuanceerde kreten. Als je leest wat de Bijbel zegt over de dingen die we zeggen, merk je dat de Here er juist op aandringt om voorzichtig te zijn met je woorden en niet te snel eruit te flappen wat je denkt (Jak. 1:19, 3:2). Het wordt er trouwens ook niet gemakkelijker op om de tijd te nemen voor een wat langer gedeelte uit de Bijbel, laat staan om er ook eens wat extra studie naar te verrichten.
Multitasken
Het leven in een gedigitaliseerde wereld dwingt jongeren om veel dingen tegelijkertijd te doen. Ze zijn daar dan ook erg goed in. Het is vrij normaal om op één en hetzelfde moment je huiswerk te maken, een Whatsapp gesprek te voeren en een Youtube filmpje te bekijken. Zo raak je eraan gewend om niet alleen in je eigen wereld te leven, maar ook nog eens in een paar werelden tegelijk. Ongemerkt kan het dan ook heel normaal worden om het leven als christen te combineren met het leven zonder Christus. Je bent overtuigd christen en toch vind je het heel normaal om bijvoorbeeld naar festivals te gaan waar de goddeloosheid de boventoon voert. Maar Jezus zei zelf: ‘u kunt niet God dienen èn Mammon’.
KENNEN
Ervaring
Weten in welke wereld we leven en waarin onze jongeren opgroeien, is niet voldoende. Het is van groot belang om de jongeren te kennen. Kennen gaat veel dieper dan weten. Zonder liefde kun je veel weten. Maar weten zonder kennen eindigt in het afschrijven van de jongeren. Laten we daarom een stap verder kijken.
Hoe zouden onze jongeren de wereld waarin ze leven zelf ervaren? U moet niet denken dat ze er alleen maar van genieten. Het is ook niet zo, dat ze er altijd zelf voor gekozen hebben. Ze kunnen in veel gevallen niet anders.
Als je in het centrum van je eigen netwerk staat, ben je, als het erop aan komt, bijzonder eenzaam. De meeste vrienden uit je sociale netwerken blijken geen echte vrienden te zijn. Voor je gevoel moet je altijd online zijn, zelfs ’s nachts. En als je eventjes een tijdje niet online bent, heb je allerlei afspraakjes gemist en voel je je zomaar buitengesloten.
Uiteindelijk moet je alles helemaal alleen verwerken. Al die informatie die tot je komt. Voor je gevoel moet je alles weten. Maar je komt er nooit aan toe om alles tot je door te laten dringen, want er wordt in één seconde meer informatie gepubliceerd dan je in een uur kunt bekijken. En dan moet je in al die stukjes informatie ook nog zien uit te vinden welke plek God daarin heeft.
Laten we maar oog hebben voor de nood van onze jongeren. Onder een schitterend profiel kan een onzekere persoonlijkheid schuilgaan. Doordat ze op jonge leeftijd met alles wat de wereld te bieden heeft, worden geconfronteerd, worden ze over het algemeen jong oud, maar laat volwassen. En dat heeft een lastige spagaat tot gevolg.
Het Woord van de Here
Maar we leren onszelf pas echt kennen vanuit het Woord van de Here. De Here weet wie we zijn. En dat Woord leert ons dat wij van nature zondaren zijn. Wij, ook de jongeren, zijn dus niet bestand tegen de zuigkracht van de wereld. Ieder optimisme dat ervan uitgaat dat ze zelf hun weg wel zullen vinden als christen is volstrekt misplaatst. Ouders die hun kinderen zonder begeleiding de digitale snelweg opsturen, laten hun kinderen op een hardvochtige manier in de steek. Ook ieder optimisme dat ervan uitgaat dat het goed met hen komt vanwege de doop is misplaatst. Want ook voor hen geldt dat zij in het rijk van God niet kunnen komen, of zij moeten opnieuw geboren worden.
Dat neemt niet weg dat die doop van enorm groot belang is. Het is niet voor niets dat de ouders verplicht zijn hun kinderen bij het opgroeien hun doop te leren verstaan. De beloften van God, waarvan Hij de kinderen bij de doop heeft verzekerd, zijn onuitsprekelijk rijk en groot. Wat is het belangrijk dat onze jongeren weten dat de Vader, de Zoon en de Heilige Geest hun beloften echt aan hen persoonlijk gedaan hebben. Dat zij toch in Christus geheiligd zijn. Zulke persoonlijke woorden van de Here zelf geven de beste garantie voor een gezonde zelfwaardering. Als je altijd bezig bent met wie je bent en hoe anderen over je denken, wat is het dan goed om te weten hoe de Here over je denkt. Dat je er niet aan hoeft te twijfelen of je wel geliefd bent.
Wat is het vervolgens belangrijk om aangespoord te worden om deze enige God, Vader, Zoon en Heilige Geest, aan te hangen, te vertrouwen en lief te hebben met heel ons hart, heel onze ziel, heel ons verstand en al onze krachten. En om met de wereld te breken, onze oude natuur te doden en godvrezend te leven.
ERMEE OMGAAN
Vermijden of begeleiden
Hoe moeten we omgaan met de digitale middelen die ons ter beschikking staan? Is er de mogelijkheid om alles te vermijden? Dat is op het eerste gezicht de gemakkelijkste en beste oplossing. Doe er niet aan mee. Dan heeft het ook geen invloed. Net zoals je vroeger kon kiezen om geen televisie te nemen.
Maar zo gemakkelijk is die oplossing toch niet. We kunnen ons eenvoudig niet aan de digitalisering onttrekken. Van Facebook en Twitter zou je nog kunnen zeggen: daar doe ik niet aan mee. Maar op de meeste scholen is het internet al onderdeel van het lesprogramma. En als je op de middelbare school geen smartphone hebt, val je echt overal buiten.
Jongeren komen er hoe dan ook mee in aanraking. Maar dan zullen we wel moeten weten hoe we daarmee om moeten gaan. En als we hart voor onze jongeren hebben, zullen we ze ook begeleiden.
Laten we daarbij maar niet vergeten hoe groot de invloed van de wereld is en hoe groot het gevaar is dat daarvan uitgaat. Zolang kinderen nog klein zijn – op zijn minst tot aan de middelbare schoolleeftijd – zou ik al die zaken met een gerust hart uit het leven van de kinderen weren. Als het even kan, zo lang mogelijk. En als het dan onontkoombaar is, dan zullen we onze kinderen goede geestelijke leiding moeten geven.
Geestelijke leiding geven
Het is geen vraag of onze kinderen de wereld zullen leren kennen. Dat is gegarandeerd. De spannende vraag is of ze Christus zullen leren kennen. Dat is allereerst een zaak van gebed. Het is namelijk geheel afhankelijk van de Here. Onze inspanningen zullen omgeven moeten zijn door gebed.
Het is dan ook van het grootste belang om zelf voor te gaan in het vrijmoedig en eenvoudig leven met de Here. Juist als de kinderen nog klein zijn. Laat dat een leven zijn bij het Woord. Zodat bijbellezen een levende zaak is. Het is niet alleen belangrijk dat de Bijbel vaak open gaat, maar ook dat het Woord de bron van het dagelijkse leven is. Neem de kinderen mee in een leven dat de Geest van Gods Woord ademt. Zodat ze een goede basis hebben als ze geconfronteerd worden met de geest van de wereld. Als ze thuis proeven hoe goed het is in een gezin dat de Here vreest, zullen ze dat hun hele leven nooit vergeten, ook niet als ze ver afdwalen. Maar als u daar nog mee moet beginnen als ze vijftien zijn, dan bent u te laat.
Vermijd ook de moeilijke onderwerpen niet. Spreek op een gewone en eerlijke manier met ze over dingen waar ze toch wel mee in aanraking komen. Beter dat u er met ze over praat, dan dat ze het leren van de wereld. Als we niet op een normale manier kunnen praten over seksualiteit, omdat we zogenaamd ‘geestelijk’ bezig zijn, vragen we erom dat jongeren de seksualiteit gaan verbinden met minder belangrijke, ongeestelijke zaken en dat ze hun uitlaatklep zoeken in de wereld. We zijn het verplicht aan onze Schepper, die ook ons lichaam op kunstige wijze heeft geborduurd. Praat zo ook op een gewone en eerlijke manier over de digitale wereld. Help hen om daar als christen mee om te gaan.
Spreek vooral positief over de Here Jezus en over alles wat Hij geeft. Wie Hem liefkrijgt, heeft de sterkste bewaring gevonden tegen de invloed van de wereld. Die zal namelijk ook zelf aan Hem gaan vragen of hij vastgehouden mag worden door Hem. Johannes schrijft het in zijn eerste brief: ‘Wie is het, die de wereld overwint, dan wie gelooft, dat Jezus de Zoon van God is? (1 Joh. 5:5).
Alleen de liefde tot Christus kan ervoor zorgen dat we de zonde leren haten en ontvluchten. Wie zich in de wereld begeeft als kind van God, zal een enorme strijd te wachten staan. Maar wie de zonde leert haten, wil niet meer zondigen. En ook al zal hij vaak in zonde vallen, hij zal ook weer zijn toevlucht nemen tot het verzoenende bloed van Christus.
Slot
Toen de boekdrukkunst werd uitgevonden, konden de geschriften van Luther veel verder worden verspreid. Zo biedt de digitalisering mogelijkheden om in onze tijd het evangelie te verspreiden. Ook daar mogen we over nadenken. Laten we ook die mogelijkheden uitbuiten.
Literatuur
-
Dijk, Els J. van, De hunkerende generatie. De leefwereld van jongeren. (2011)
-
verschillende artikelen uit Leef. Special relaties en seksualiteit. Uitgave van: Schreeuw om leven, 31e jaargang nr. 5 (september/oktober 2015)
-
Zweistra, H., ‘Tweede seksuele revolutie’. In: Kerkblad Hersteld Hervormde Kerk, jaargang 12, nr. 04 (17 september 2015)